کد مطلب:34026 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » اعتقادات

دشواري جمع بين قضاء و قدر و بين اختيار انسان , و اختلاف نظر متكلمين در اين موضوع را شرح دهيد ؟

اسـتـناد مرحله نهايي پديده ها و تعين قطعي آنها به قضاء الهي , از اين جهت دشواراست كه جمع بـين چنين اعتقادي , با پذيرفتن اختيار انسان در رقم زدن سرنوشت خويش , بسيار مشكل است و از اينروي , گروهي از متكلمين ( اشاعره ) كه شمول قضاءالهي را نسبت به رفتار انسان ها پذيرفته بودند , گرايش به جبر پيدا كردند . و گـروهـي ديـگـر ( مـعتزله ) كه به پي آمدهاي وخيم جبر توجه داشتند , منكر شمول قضاءالهي نسبت به افعال اختياري انسان شدند , و هر دسته , آيات و رواياتي كه مخالف با نظريه خودشان بود , مورد تاويل قرار دادند . نـقـطـه اصـلي اشكال اين است كه اگر كار انسان واقعا اختياري و مستند به اراده اوست , چگونه مي توان آن را مستند به اراده و قضاء الهي دانست ؟ و اگر مستند به قضاء الهي است چگونه مي توان آن را تابع اختيار و انتخاب و اراده انسان بشمارآورد ؟براي توضيح بيشتر مي گوئيم : اجتماع چند علت بر سر معلول واحد چند نوع مي باشد :الف - چند علت با هم و در كنار يكديگر تاثير كنند مثل اجتماع بذر , آب , حرارت و 000 كه موجب شكفتن بذر و روييدن گياه مي شود . ب - هر يك از آنها متناوبا و بنوبت موثر باشند بطوري كه طول عمر پديده بر تعدادآنها تقسيم شود و هر بخش از آن , معلول يكي از عوامل باشد كه به نوبت , تاثيرخود را مي بخشند . چنانچه چند موتور علي التناوب روشن شوند و موجب ادامه حركت هواپيما گردند . ج - تـاثـيـر آنـهـا مـتـرتب بر يكديگر باشد , چنانكه در برخورد چند توپ با يكديگر يادر تصادفات زنـجـيـره اي ملاحظه مي شود و نمونه ديگر آن تاثير اراده انسان در حركت است , و تاثير دست در حركت قلم , و تاثير قلم در پيدايش نوشته است . د - تـاثـير مترتب چند عامل طولي , بگونه اي كه وجود هر يك از آنها وابسته بوجودديگري باشد بر خلاف فرض قبلي كه وجود قلم وابسته بوجود دست نبود و وجود دست هم وابسته به اراده انسان نبود . در هـمـه اين صورتهاي چهارگانه اجتماع چند علت براي پيدايش معلول واحد , ممكن بلكه لازم اسـت و تـاثير اراده الهي و اراده انسان در فعل اختياري از همين قسم اخير ( چهارم ) مي باشد زيرا وجود انسان و اراده او وابسته به اراده الهي است ( و ما تشاوون الا ان يشاء اللّه ) و اما آن صورتي كه اجـتـمـاع دو عـلت بر معلول واحد محال است , عبارت است از اجتماع دو علت هستي بخش يا دو عـلـت مـانـعه الجمع كه در عرض هم و علي البدل و مستقلا تاثير مي كنند مانند فرض اينكه اراده واحدي از دوفاعل مريد سر بزند يا پديده واحدي مستند به دو مجموعه علل ( دو علت تامه )باشد .

---

محمد تقي مصباح يزدي / آموزش عقايد
مصباح يزدي - محمد تقي